Farensbach Jerzy (1551–1602), wojewoda wendeński. Ur. w Merjama w Estonii, syn (dziewiąty z jedenastu) Wolmara, niezamożnego lennika Zakonu. Mając 11 lat zaczął rzemiosło wojenne w Szwecji, Francji, Holandii i Niemczech. W r. 1570 w bandzie Klodta v. Kursel uczestniczył w nieudanym napadzie na Rewal. W tymże roku trafił do więzienia moskiewskiego, aby następnie jako dowódca zaciężnych niemieckich w służbie Iwana Groźnego walnie przyczynić się do zwycięstwa nad wyprawą tatarską w sierpniu 1572. W tymże roku w czasie wyprawy moskiewskiej na Inflanty uciekł na dwór Maksymiliana II, następnie udał się do Danii, został marszałkiem dworu Fryderyka II, a potem i namiestnikiem Ozylii. W czasie wojny Batorego z Gdańskiem, po klęsce pod Lubieszowem, przybył do Gdańska z posiłkami z ramienia Danii. Wraz z przedstawicielem miasta jeździł do Danii po dalsze zaciągi. W walkach odniósł 3 VII powodzenie nad Ernestem Wejherem pod Latarnią; po śmierci Hansa Winkelburga 24 VIII, objął naczelne dowództwo sił gdańskich. Latem 1579 z ramienia Fryderyka II odbył poselstwo do Batorego i wtedy zapewne zdecydował się, nie porzucając służby duńskiej, zaciągnąć się na wojnę moskiewską. W kampanii r. 1580 na czele rajtarów uczestniczył w zdobyciu Wieliża, odznaczył się pod Wielkimi Łukami oraz w wyprawie pod Toropiec. Latem r. 1581 poznał zamożną wdowę Zofię von der Recke z d. Fircks, którą poślubił już po kampanii pskowskiej; wówczas to samodzielnie prowadził przewlekłe oblężenie klasztoru Pieczerskiego. Po wojnie Zamoyski zabiegał u króla o hojne wynagrodzenie F-cha, aby zarazem stworzyć przykład dla szlachty inflanckiej. W czasie zatargu z Danią o Piltyn F. starał się położenie załagodzić. Odmawiał jako namiestnik Ozylii posiłków duńskiej załodze Piltyna, udzielał obu stronom rad, zmierzających do kompromisu. Batory zapowiedział nadanie F-wi dóbr, dzierżaw i urzędów, Fryderyk II pozbawił go natomiast namiestnictwa Ozylii. W r. 1583 F. stał się wyłącznie poddanym Rzeczypospolitej, został prezydentem wendeńskim, dziedzicznie otrzymał zamek Karkus z okręgiem oraz starostwa Rujen i Tarwast (ponad 300 służb), wreszcie został »hetmanem inflanckim« tj. dowódcą inflanckiej służby ziemskiej. W czasie bezkrólewia F. stanął przy Zamoyskim. Dowodził piechotą niemiecką przy obronie Krakowa przeciw Maksymilianowi, w połowie listopada 1587 wypadem zniszczył budowany przez maksymilianistów most opodal Mogiły. Rajtarią dowodził pod Byczyną, ale przed bitwą razem z Pękosławskim doradzał Zamoyskiemu jej odłożenie na następny dzień. W nagrodę zasług konstytucją sejmu koronacyjnego 1588 uzyskał zatwierdzenie darowizny Karkusu. W roku następnym występował zbrojnie w Rydze obok komisarzy królewskich w sprawie zatargu pospólstwa z radą miejską. W związku z przemianowaniem prezydentur inflanckich na województwa 14 IV 1598 mianowany został wojewodą wendeńskim. W tym roku F. został wodzem naczelnym wyprawy Zygmunta III do Szwecji. 18 IX na czele 5000 ludzi uzyskał pod Stegeborgiem powodzenie nad przeważającymi siłami ks. Karola sudermańskiego. Wykorzystanie powodzenia uniemożliwiła mu decyzja króla przerwania walki i wszczęcia rokowań. W r. 1599 F. z Inflant obserwuje postępy ks. Karola. W tym roku też podjął się na czele 1800 ludzi ruszyć do Finlandii i jej bronić, jednak na polecenia króla wyprawił do Finlandii drobne tylko posiłki, zabezpieczając Inflanty miejscową służbą ziemską, zebraną pod pretekstem okazowania i wprowadzając ją we wrześniu do wiernej jeszcze królowi szwedzkiej Estonii. Finlandia, nie poparta wystarczająco przez króla, wpadła w ręce ks. Karola.
Aby przygotować skuteczniejsze działania na rok następny, F. udał się do Warszawy; w jego nieobecności ks. Karol opanował Estonię. Mianowany dowódcą obrony Inflant i ewentualnej wyprawy do Estonii i Finlandii F. wrócił w połowie maja. Z powodu wybuchu wojny wołoskiej przygotowania w Inflantach uległy redukcji i zwłoce, tymczasem w połowie września 1600 r. armia szwedzka w dwu grupach: 10.000 na Pernawę i 4000 na Lais przekroczyła granicę. F. z 2000 zajął położenie wewnętrzne wobec tych grup. 29 X rozbił straż boczną głównych sił ks. Karola (1500 ludzi) pod Karkusem i natychmiast przerzucił się na odsiecz Laisu przeciw drugiej grupie szwedzkiej. Wiadomość o upadku Laisu, 30 X zatrzymała go pod Dorpatem. Pod wpływem wiadomości o przedwczesnym upadku Fellina 7 XI oraz trudów działań w porze roztopów jesiennych wojsko uległo demoralizacji. F. złożył dowództwo resztek wojewodzie pernawskiemu Maciejowi Dembińskiemu, a sam poświęcił się zabiegom o posiłki w Rydze i na sejmiku inflanckim oraz opracował plany wojny zaczepnej na rok następny. Uczestniczył w końcowej fazie bitwy pod Wenden 7 I, organizując zniszczenie opuszczonej przez konnicę piechoty szwedzkiej. W okresie zupełnego rozkładu obrony Inflant na rozkaz Zamoyskiego udał się do Prus Królewskich, aby przygotować zaciągi na przyszłą wyprawę do Inflant. Na czele 1100 piechoty niemieckiej, szkockiej oraz 200 rajtarów 21 VIII 1601 stanął znów pod Rygą, blokowaną przez flotę szwedzką. Wśród ciągłych utarczek przygotował miasto do obrony przed działaniami od morza i od lądu, skąd zbliżała się armia ks. Karola spychając resztki osłonowych oddziałów hetmanów litewskich. Nocą 8/9 IX F. odparł generalny szturm szwedzki, a następnie przygotowywał zaczepne działania w porozumieniu z Zamoyskim, który prowadził odsiecz. W obawie o to Szwedzi nocą 26/27 IX rozpoczęli szybki odwrót, a 3 X F. połączył swą grupę z głównymi siłami, w składzie których uczestniczył następnie w oblężeniu Wolmaru. Po kapitulacji tej twierdzy 19 XII F. prowadził agitację wśród Inflantczyków, którzy nie dochowali królowi wierności, kierował wywiadem i planował zaskoczenie 8 okrętów zamarzniętych koło wyspy Dagö. W okresie rozkładu armii polskiej zdołał swe oddziały utrzymać w ręku, przetrwał najcięższy okres zimy, wreszcie uczestniczył w oblężeniu Fellina. Prowadząc do szturmu piechotę 16 V dostał śmiertelny postrzał. Zmarł na trzeci dzień. Żałowali go wszyscy, zwłaszcza Zamoyski, który mu poświęcił humanistyczne Epitaphium swego pióra.
Do końca życia protestant, nie nauczył się po polsku (co utrudniało mu dowodzenie); był głową stronnictwa polskiego w Inflantach. Waleczny i doświadczony na wszystkich chyba ówczesnych teatrach wojennych, wykształcił się na jednego z wybitniejszych przedstawicieli staropolskiej sztuki wojennej.
W. Enc. Ilustr. (art. G. Manteuffla); Enc. Wojsk.; herbarze; Allgemeine Dt. Biographie VI; Arch. Jana Zamoyskiego II–III, wyd. J. Siemieński. W. 1909. 1913; Arch. Domu Sapiehów I, wyd. A. Prochaska; Górski Konstanty, Druga wojna Batorego z W. ks. moskiewskim, »Bibl. Warsz.« 1892 IV, 7, 13; tenże, Trzecia wojna … »Bibl. Warsz.« 1892 IV 232, 234, 237–241, 252; tenże, O koronę »Bibl. Warsz.« 1888 I 25–26; Hilchen D. Vita … Georgii F., Zamość 1609; Herbst S., Wojna inflancka 1600–1602, W. 1938; Kleeberg G., Die polnische Gegenreformation in Livland, Leipzig 1931, s. 73; Korzon, Dzieje wojen II; Laskowski O., Wyprawa pod Toropiec, «Przegl. Hist. wojsk.« IX (1936) s. 24, 25, 44, 50, 55; Leliwa S. (Adamowicz), Dawid Hilchen, »Bibl. Warsz.« 1880 I 25, 28, 381; Lepszy K., Oblężenie Krakowa przez arc. Maksymiliana 1587, Kr. 1929, s. 82, 96, 110; tenże, Dzieje floty polskiej, Gdańsk 1947; Łempicki Stan., Medyceusz polski XVI w., Zamość 1929 s. 29, 68; »Mitteilungen aus dem Gebiete der Geschichte Liv-, Est.- und Kurlands« IV 328 n, VIII 210 n, 217, XIV 472; Mon. Pol. Vat. IV–VI; Natanson-Leski J., Epoka S. Batorego… W. 1930 s. 61, 89, 92; Nowodworski W., Stosunki Rzplitej ze Szwecją i Danią za Batorego, »Przegl. Hist.« XII (1911) s. 317; Prochaska A., Hetman S. Żółkiewski, W. 1927; Ramm-Helmsing Herta, David Hilchen, P. 1937; Schiemann Th., Charakterköpfe und Sittenbilder aus baltischen Geschichte des XVI Jh., Mitau 1885 (życiorys F-cha); Simson P., Geschichte der Stadt Danzig II, Danzig 1918; Script. Rer. Pol. VIII, XX; Tarnawski A., Działalność gospodarcza J. Zamoyskiego, L. 1935; Töijer D., Sverige och Sigismund 1598–1600; Stockholm 1930 (rec. «Przegl. Hist. Wojsk.« VI (1933) s. 290–291); Tunberg S., Sigismund och Sverige 1597–1598, II, Upsala 1918; Tyszkowski K., Z dziejów wyprawy Zygmunta III do Szwecji w r. 1598, L. 1928 s. 19, 22–24, 33–36, 39–40; Vol. Leg. II 268; Wolff, Senatorowie, Korespondencja F. w Arch. Ord. Nieświeskiej, Arch. m. Rygi; B. Zam.; rkp. B. Racz. 293.
Stanisław Herbst